KAPLICA MATKI BOŻEJ SZKAPLERZNEJ
„Jest także przy tym Kościele Kaplica Bracka Arcybractwa Szkaplerza S. ktora w wielkiey nabożności prawdziwie kwitnie. Ludzie do tego Bractwa S. zewsząd tłumami się schodzą, osobliwie podczas Odpustow, y Szkaplerz S. nabożnie przyimuią”- pisał sławny kronikarz kościołów krakowskich Piotr Hiacynt Pruszcz.
Niegdyś na tym miejscu znajdował się cmentarz. Prace budowlane przy kaplicy rozpoczęto w 1643 r. za przeora O. Władysława Plemińskiego. Trzeba było oczyścić grunt z kości. Położono fundament. Nadzór nad budową spoczywał w rękach Arcybractwa Szkaplerza Świętego. Fundusze płynęły z darowizn : „..jedna panienka, sługa uboga dała 3 zł”, inna „..białogłowa dała 6 zł” itp. Hojny dobrodziej „Pan Rachwał Delpaci” przyniósł 300 zł gotówką. Materiały budowlane kupowano m.in. u biskupa Oborskiego. Budowę ukończono w 1645 r., gdy promotorem arcybractwa był O. Piotr Bobrowski. Budowniczym kaplicy był murarz krakowski Jarosz. Kaplica Szkaplerzna uległa pożarowi w 1656 r. Po zakończeniu potopu szwedzkiego zajmowano się odbudową, którą realizował murarz Bystrowski i kamieniarz Boypowski. Prace zakończono w 1679 r. Sto lat później (1777 – 1779), przeprowadzono przebudowę, podwyższając sklepienie. Od strony zewnętrznej fasadę wzbogacono falistym szczytem z typowymi dla epoki schyłkowego baroku – wazonami. Do tego znalazły się kartusze z imieniem Maria oraz ganek. Ściany w środku pomalowano na modłę klasycystyczną. Pod względem architektonicznym wewnątrz ściany kaplicy dzielą pilastry z jońskimi kapitelami. Kolebkowe sklepienia z lunetami zdobi dekoracja stiukowa. We wnętrzu przyciąga uwagę neobarokowy ołtarz (z 1859 – 1860), posiadający oryginalne detale z siedemnastego stulecia. Rzeźby do ołtarza wykonał snycerz zakonny Grzegorz Kaczyrek. Szczególne miejsce należy się Matce Bożej Szkaplerznej, patronce kaplicy. Obraz najpierw znajdował się w jednym z ołtarzy bocznych (do połowy XVII w.), odnowiony przez Jana Staszowskiego w 1756 r. Smukła postać Madonny o subtelnej twarzy, trzyma błogosławiące Dzieciątko, dodatkowo osłonięte malowaną, wzorzystą tkaniną w stylu wschodnim, na tle której widoczny jest szkaplerz trzymany dłonią Matki Boskiej. W XVIII i XIX stuleciu obraz przysłaniano sukienką płócienną, naciągniętą na deskę. Obiekt ten zachował się w zbiorach klasztornych. Malowane zaś szaty utrzymane są w tonacjach czerwonej i ciemnogranatowej, delikatnie ozdobione lamówkami i złotą gwiazdką na prawym ramieniu. Złociste tło, tłoczone jest we wzór kasetonowy, wypełniony zgeometryzowanymi czteroliściami. Uzupełnieniem tworzywa malarskiego są wykonane w metalu, złocone korony, berełko Marii i jabłko królewskie Dzieciątka. Są one znakiem kultu maryjnego, mającego swą tradycję także w tej kaplicy. Obraz ten został namalowany na podobieństwo wizerunku Matki Bożej z Białynicz. Powstał na okoliczność koronacji tamtejszego obrazu, w 1761 r.
Popularność czci dla szkaplerza, w dawnych wiekach była powodem, iż kaplicę hojnie uposażano. Tuż po zakończeniu budowy kaplica cieszyła się dwoma ołtarzami. Otrzymała kilkanaście cennych szat liturgicznych, z kilkunastu kielichów darowanych kaplicy w XVII w. sześć było złotych. Napływały także relikwiarze. Fundowano chorągwie i feretrony. Wyróżnić warto feretron św. Józefa i św. Eliasza malowany przez Kazimierza Mołodzińskiego. Inny osiemnastowieczny feretron wykonał snycerz Maciej Kloczkowski – przedstawiał Ukrzyżowanie i Marię Bolesną. Kolejna chorągiew z połowy XVIII w. darowana do kaplicy Szkaplerznej, poświęcona była Matce Bożej Piaskowej. Części malowane wykonał do chorągwi Łukasz Orłowski, a hafty ze złocistej nici były dziełem rąk wizytki S. Józefy Sołtykówny, bratanicy biskupa krakowskiego.
W kaplicy trzeba zwrócić uwagę także na rokokowe ołtarze boczne : św. Anny (w posrebrzanej sukience) – obraz malował Antoni Szulc; Matki Boskiej z obrazami śś. Michała i Joachima, malowanym przez Staszowskiego (z 1763 r.); oraz ołtarz Ukrzyżowania z rzeźbionym krucyfiksem.. Pozostałe drewniane sprzęty kościelne jak ambona czy ławki, powstały w połowie XVIII w., a ostateczny kształt nadał im zastęp mistrzów pracujących w drewnie : Kaczyrek, Łagowski, Miśkiewicz, Rojowski, Zarębski. Fundusze na tel cel przeznaczyła rodzina Piątkowskich.
Kaplica posiada własny chór organowy. Instrument anonimowego twórcy, chociaż niewielki, zaliczony przez Ewę Smulikowską do grupy wybitnych „..wzornikowo poprawny, proporcjonalne ukształtowany prospekt w kaplicy brackiej kościoła Karmelitów na Piasku w Krakowie, zbudowany w 3 ćwierćwieczu XVIII w. Interesującym szczegółem jego dekoracji jest wirujące słońce w zwieńczeniu wieżyczki środkowej – ozdoba nader rzadko stosowana w prospektach z XVIII w., zwłaszcza tak niedużych, i to w typie środkowoeropejskim”. Trójdzielny prospekt na szczycie otrzymał herb Karmelitów i dwa wazony, typowe dla architektury poźnobarokowej. Półkoliście wypukły chór muzyczny pochodzi z 1704 r. ozdobiony jest obrazami malowanymi przez Bonawenturę Batkowskiego w 1756 r., absolwenta Uniwersytetu Jagiellońskiego, znanego z kilku prac dla ołtarzy krakowskich oraz z odnowienia chóru w Skaryszowie. W 1879 r. przystąpiono do odnowienia kaplicy. Ponownie remontowano ją w 1898 r. W tym celu wezwano z Wiednia Józefa Mikulskiego, który pracował według wskazówek Ludomira Benedyktowica (artysta stracił ręce w powstaniu styczniowym, malował ustami). W zakres prac weszła zmiana kapiteli pilastrów oraz odpowiedznie stonowanie ścian, przemalowanie drewnianych ołtarzy, ambony ławek, usunięcie „najbrzydszych przedmiotów ruchomych”.
W lunetach sklepienia dostrzegamy cykl obrazów ilustrujących cuda Szkaplerza. Zostały namalowane przez Kazimierza Mołodzińskiego, mistrza sławnego w przyszłości Michała Stachowicza.
Do kaplicy prowadzą dwa wejścia, jedno z prezbiterium, drugie z prawej nawy, przez obszerną arkadę wypełnioną drzwiami z kutą kratą, datowaną na 1881 r.
Nie sposób zrozumieć istoty zabytku – miejsca, bez ludzi, którzy decydowali o jego wyglądzie i czuli się zbratani wspólną ideą. Kaplica ta bowiem została wzniesiona jako siedziba duchowa krakowskiego Bractwa Szkaplerza Świętego. Tego rodzaju zgrupowania brackie zakładane były w całej Europie, głównie za aprobatą i zachętą zakonu Karmelitów. Pomyślane dla wszystkich, także świeckich, chcących stać i działać bliżej Kościoła. Początek bractwa krakowskiego sięga XVI w., chociaż konkretne dane bywają rozbieżne (1393, 1509, 1555, 1569). Poważnie traktować trzeba dokument z XVII w., podający, że Bractwo Szkaplerza w Krakowie zostało odnowione w myśl konstytucji papieża Klemensa VIII z 1604 r. Jego istnienie potwierdził przywilej z 1608 r. prowincjała O. Wawrzyńca Drużyny.
Pieczę nad bractwem sprawował przeor klasztoru. Jednocześnie duchowym rozwojem braci świeckich kierował specjalnie powołany zakonnik nazywany prezydentem. Działalność zrzeszenia podlegała wizytacji prowincjała. Utrzymanie pod względem finansowym gwarantowali protektorzy i fundatorzy, niejednokrotnie zajmujący wysokie szczeble drabiny społecznej. Bractwo miało jednak charakter organizacji demokratycznej. Głównym wyznacznikiem przy rekrutacji do grona braci i na jego funkcje, była : pobożność, uczciwość, pilność, kompetencje, zdolność do wyrzeczeń i szacunek dla idei Szkaplerza Świętego. W bractwie te same funkcje co mężczyźni, mogły sprawować kobiety „..należące do tejże społeczności. Spośród pań starszych, tzw. oficjałek, wybierano przeoryszę, podprzeoryszę, podskarbinę, zakrystiankę i osoby do nawiedzania chorych” – pisał zajmujący się problemami bractwa O. Bronisław Panek. Wybory na urzędy dla kobiet odbywały się w święta Niepokalanego Poczęcia (8 grudnia), panowie wybierali spośród siebie w dniu Matki Boskiej Szkaplerznej (16 lipca). W dzień wyborów bracia zbierali się w kościele – uroczyście ubrani w kapy brackie szyte ze skromnego, grubego płótna, farbowanego w odcieniach szarości.
Zrzeszonych w bractwie obowiązywało m.in : przyjęcie Szkaplerza i noszenie ciągle przy sobie jego miniaturki, dokonanie wpisu do księgi brackiej, zachowanie czystości według stanu, odmawianie codzienne pacierzy, przestrzeganie postu dodatkowo w środy i soboty. Najważniejszym uprawnieniem dla każdego człowieka z bractwa był tzw „przywilej dobrej śmierci” i „przywilej sobotni” obiecujący rychłe oczyszczenie duszy z grzechów po śmierci. Działalność tego rodzaju bractw i przywileju szkaplerza, została potwierdzona przez Stolicę Apostolską. Przykładowo w XVI w. aprobaty udzielili papieże : Klemens VII, Paweł III, Paweł IV, Pius V, Grzegorz XIII.
Słowem, braćmi Szkaplerza byli ludzie różnych warstw, kobiety i mężczyźni, duchowni oraz świeccy, swoi i cudzoziemcy. W Krakowie siedemnastowiecznym, liczącym niewiele ponad 50 tysięcy mieszkańców, do bractwa należało trzykrotnie więcej (141 tys.) ludzi Kościoła.